Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir. (1). Kavram bu şekilde algılandığında, doğrudan
(ve sadece) bedeni iyileştirmekte kullanılan her türlü yol, yöntem, ekipman,
ilaç, insan ve benzeri fiziksel
girdilerin dışına taştığı; etkileşim içinde olduğu diğer bütün sosyal ve
ruhsal alanlarla birlikte ele alınması
gerektiği, anlaşılır. Bu açıdan sağlık kavramı, ruhsal boyutun din ile psikoloji ve sosyal boyutun bilim ile teknoloji olan en önemli
girdilerinden, belli veya belirsiz, fakat tam anlamı ile etkilenir. Bu
etkileşim, bilimsel alanda “koruyucu hekimlik” ve benzeri terimlerle de ifade
edilir.
Trend, iki, beş ve on yıl içinde toplumun büyük bir çoğunluğu tarafından kabullenilerek uygulanan her tür davranışları, hareketleri, durumları tanımlamakta kullanılan sosyal bir kavramdır ve bu bağlamda sağlık kavramı ile de ilişki içindedir. Dürbünümüzü bu ilişkiye yönlendirdiğimizde, sağlıklı yaşam makro trendi altında konuşlanan spor, yeme-içme, giyim-kuşam,
kozmetik, medikal vb. mini ve mikro trendlerden bahsedilebilir. Bunlar, benzer
ve farklı alanlarda ama etkileşimli, kişinin sağlıklı yaşam bakışını etkileyen
ürün, felsefe ve aksiyonları barındırmaktadır.
Bu yazıda, ne ruhsal ve ne de sosyal
amaç ve anlamı ile sağlık kavramı ile hiçbir ilişkisi olmadan, tamamen farklı bir
kulvarda, farklı amaçlarla geliştirilmiş
fakat geldiği noktada sağlıklı yaşam
makro trendi altındaki bütün davranış ve sistemleri büyük ölçüde etkileyip
değiştirebilecek bir ürün ve hatta kendi başına bir sistemden bahsetmek istiyorum. Bu ürün-sistem daha
şimdiden, günümüzün yaşam trendleri içerisinde bir çok alanda görmeye
başladığımız ve gelecekte yaşamın her alanında görmeye alışacağımızın
sinyallerini veren bir yenilik: ingilizce kökeni ile drone (robot, or unmanned aerial vehicle, or UAV) yani robot ve/veya insansız hava araçları
(iha).
İnsansız hava araçları (drone) sağlık
sektöründe kendine yer bulabilecek mi? Sadece ortaya çıkış (askeri) amacına mı
hizmet edecek? Yoksa burada, bu yazıda sadece sağlık ve acil durum özelinde
değil de bir çok alanda devrim yaratacak bir makro trendden mi bahsediyoruz?
Drone’lar,
savunma sanayi için tasarlanmış insansız araçlardır. Genellikle (en bilinir şekilleri ile) insansız
hava araçları olarak tanınırlar fakat suyun / okyanusların altında görev
yapabilen drone’lar (robotlar) da vardır (2). Savunma sanayi bilindiği üzere
geçmişte de birçok örneğini gördüğümüz birçok trendi ve tasarımı tetikleyen,
yön veren en önemli sektörlerden biridir. Drone’lar uzaktan kumanda ile
yönetilen ya da belli bir güzergahta hareket edecek, belli bir görevi yerine
getirecek şekilde programlanan araçlardır. Günümüzde sivil hayatta yavaş yavaş kargo posta, belgesel çekimi, yangın
söndürme, arama-kurtarma, karasal ulaşımın zor veya imkansız olduğu noktalara
malzeme nakliyesi, tarımsal alanlarda ilaçlama... gibi faydalı işler için kullanılmakta olsa da
genellikle askeri alanda casusluk ve saldırı amaçlı kullanılmaktadır. Hatta
Drone saldırılarını raporlayan bir akıllı telefon uygulaması bile bulunmaktadır
(3).
Dünya genelinde örneklere
baktığımızda drone’ların çok farklı alanlarda ve aksiyonlarda kullanılabildiğini
görüyoruz. Bunlardan birkaçını, önümüzdeki makro trendin boyutlarını anlamak ve
sağlık trendi ile ilişkisini vurgulamak adına sıralamak istiyorum.
DRONE ART
Nisan ayı başında Silikon Vadisi
Sanat Fuarı’nda ilginç bir sergi açıldı. Graffitti sanatçısı Katsu dijital ve
kavramsal çalışmalarına teknolojiyi de ekleyerek farklı bakış açısıyla dikkat
çekti. Serginin açılış töreninde drone ile resim yapan Katsu New York’da grafiiti
hacker olarak tanınıyor ve çizimleriyle sokak sanatına öncülük ediyor (4) (5) (6).
Katsu graffitilerinin bir
smartphone application olarak sunulduğu düşünülürse Katsu’nun drone ile resim
yapıp bir de sanat fuarında bunu canlı performans eşliğinde sergilemesi, trendler
açısından dikkate alınması gereken bir konudur. Sanatın ve ruhsal dışavurumun
ruhsal iyilik durumuyla birebir etkisi
düşünüldüğünde sağlık trendleri içerisinde değerlendirilmesi gerekir (7).
DRONE DANCE
Drone’ların sanat performansları
içerisine girişine bir örnek de Japonya’dan, dijital performansları ile ün
yapmış dans grubu elevenplay bu sefer drone’larla sahnede nefis bir performans
sergiliyor ve gelecekte drone’ların akla gelmeyecek birçok alanda kullanımına
bir örnek olarak görülebilir. Dans ve müziğin ruhsal sağlığa etkileri sebebiyle
sağlık trendleri içerisinde ele alınmalarında hiçbir sakınca görünmüyor (8).
DRONE AIR
Drone’ların yıllardır hava
kirliliği ile mücadele eden Çinliler tarafından son birkaç yıldır hava ölçüm
cihazı olarak kullandığını açıklanmış. Hava kirliliği (pollutant) yaşam trendleri altında sağlıklı yaşam trendinin
en önemli problemlerinden biri (9) (10).
DOMICOPTER
2013 yazında Dominos Pizza’nın ‘DomiCopter’ adını verdiği drone ile sadece 10
dk da servis yapması da uzun süre konuşulmuştu. Hemen hemen hiç beklemeden
yemeğe kavuşmanın da (en azından
psikolojik açıdan) sağlık ile yakından ilgili olduğu hiç tartışılmaz (11).
MATTERNET
Geçtiğimiz yıl TED konferanslarından birinde Andreas Raptopoulos “No roads? There’s a drone for
that” başlıklı konuşmasında (12) Dünya nüfusunun yedide birinin dış dünyadan
kopuk yaşadığını ve bu kişilere ilaç ve acil yardım ulaştırılamadığından
bahsetti. Doğa şartları sebebiyle yolları kapalı, kara ulaşımı sağlanamayan
insanlara sağlık ve acil ihtiyaçları ulaştırmak için en hızlı ve ekonomik yolun
drone ağı ile yapılabileceğini anlattı. Günümüzde acil yardıma cevap vermek
günlerce sürüyor . Bu sürede belki de geç kalıp boşa gidecek bir maddi manevi çabadan
bahsediliyor. Halbuki gps ile haberleşebilen ve 2 kg kadar malzeme taşıyabilen
İHA’lar ile birkaç saat içinde ihtiyaca cevap vermek mümkün. Böylece sağlık
alanında yeni bir sistem kurulabilir ve can kayıplarının önüne geçilebilir.
Teknik olarak saha istasyonlarında batarja şarjı yapabilen donanımlara
sahip bu drone’lar ile 10 km lik bir alana 2 kilo ihtiyaç malzemesi taşımanın
enerji maliyeti 24 cents olarak hesaplanmış. Hatta bu sistemin sadece ulaşımsız alanlarda değil, dünya üzerinde her
yerde kullanılabilecek bir sistem olabileceğinin de altı çiziliyor (13).
DIY PRINTED DRONE
3D Printed maker sistemlerinde yapılan drone'lar ve hazır parçaların birleştirilerek biraraya getirilip oluşturulduğu “do it yourself (DIY)” drone’lar ucuz ve kolay imal edilir olmaları açısından tercih ediliyor. Günümüzde tekno marketlerde bile satılmaya başlanan bazı tür drone’lar adeta oyuncak gibi de kullanılmaktalar. Bu anlamda drone’lar, rehabilitasyon ve oyuncak anlamında sağlık trendi kapsamı içine giriyorlar (14).
DIY PRINTED DRONE
3D Printed maker sistemlerinde yapılan drone'lar ve hazır parçaların birleştirilerek biraraya getirilip oluşturulduğu “do it yourself (DIY)” drone’lar ucuz ve kolay imal edilir olmaları açısından tercih ediliyor. Günümüzde tekno marketlerde bile satılmaya başlanan bazı tür drone’lar adeta oyuncak gibi de kullanılmaktalar. Bu anlamda drone’lar, rehabilitasyon ve oyuncak anlamında sağlık trendi kapsamı içine giriyorlar (14).
AMBULANCE DRONE
Günümüzde ve gelecekte, umulmadık,
bizi şaşırtacak kadar farklı ve fazla alanda kullanılacağı belli olan bu hava araçlarının,
kötü niyetli kullanımlara da açık oldukları hiç tartışılmaz. Örneğin, uygunsuz
video çekimleri için kullanıldıklarını gösteren haberler basında yer almaya
başladı bile.
Kablosuz internet ağlarının
kapsama alanına girerek bilgi hırsızlığı yaptıkları konusunda uyarılar da
yayınlanmaya başladı. Drone’ların en faydalı kullanım alanı ise geçtiğimiz günlerde Hollanda’da Alec Momont
isminde bir mühendisin elinden çıktı. Momont, bir sağlık sektörüne odaklanarak
bir drone’u ambulans olarak projelendirdi. Henüz prototip aşamasında olan ve
destek bekleyen tasarım tam teçhizatlı bir ambulans gelene kadar hastayı
hayatta tutmayı amaçlayan bir plan üzerine geliştirilmiş. Üzerinde şok cihazının
(defibrillator) da bulunduğu drone 62 mil yolculuk yapabiliyor. Proje, drone’un
telefon direklerine konuşlanarak 911 acil durum ile bağlantılı çalışması üzerine
kurgulanmış. Gerektiği durumlarda drone üzerinden tıbbi teknisyen ile
bağlantıya geçilebilen bir destek planı var. 3,5-4 kilo ağırlıkta düşünülen
alet için bir farklı senaryo da üzerine ısı sensörü takılarak çığ
felaketlerinde ya da doğal afetlerde mahsur kalanların yerini tespit edebilmek
amaçlı arama-kurtarma yapmasıdır. Proje, teknik ve mali destek bulması
durumunda, insanın kolay ve çabuk ulaşamayacağı alanlarda zamandan tasarrufla
maddi ve manevi kayıpların önüne geçebilmesini mümkün kılıyor (15).
Sağlıklı yaşam trendi, insanın
sağlıklı yaşadığı dönemleri koruması yani hastalanmaması üzerine şekillenmiş,
bir anlamda “koruyucu hekimlik” olarak adlandırılabilecek dönemleri baz alan
bir trendler birleşimidir. Fakat bu sağlıklı dönem, sadece bedenin sağlıklı
olması durumunu ifade etmez (çünkü insan sadece beden değildir) fakat ruhun da
sağlıklı olmasını gerektirir. İşte
olaya bu açıdan bakıldığında, drone’lar ile antibiyotikler arasındaki fark
hemen ortaya çıkar: drone’lar önce,
antibiyotikler sonra gelir.
Özlem Devrim
Endüstriyel Tasarımcı & Trend
Uzmanı
*************************
(13) http://matternet.us/
Faydalı kaynaklar:
